Aimons la différence

Vrouwen met een beperking worden meestal niet geassocieerd met seks. Toch hebben zij dezelfde gevoelens en verlangens als elke andere vrouw. Fotografe en cultuurwetenschapper Hilde Braet doorbreekt dit taboe in haar boek LIJF-elijk ANDERS. Veertien vrouwen getuigen in woord en beeld over de vooroordelen waarmee ze te kampen krijgen en welke moeilijkheden ze ondervinden. Maar ook over lust, liefde en verbondenheid. Samen met Hilde ga ik langs bij één van haar modellen, Lies. Door een zuurstofgebrek tijdens haar geboorte liep ze hersenschade op, waardoor ze moeilijk praat en stapt. Niet elk seksstandje is mogelijk, maar in het liefdesbed ervaart ze amper belemmeringen.

SEKSUALITEIT IS EEN MENSENRECHT

LIES

Wat was jouw motivatie om deel te nemen aan dit project?

Lies: Het thema is interessant en vooral belangrijk om aan te kaarten, er bestaan nog veel taboes rond. Maar ik deed het vooral omdat ik graag voor de camera sta, ik was blij iets te kunnen doen met fotografie. En ik vind Hilde een toffe madam, dus heb ik geen seconde getwijfeld. Het was een onvergetelijke namiddag!

Hilde: Ik probeer van elke fotosessie een feest te maken, dus sloten we de dag af met een etentje onder gezamenlijke vrienden, heel tof.

Hoe belangrijk is seksualiteit voor jou?

Lies: Seks is belangrijk, maar staat bij mij momenteel op een zeer laag pitje. Ik zit niet in een relatie, de laatste was helaas zes jaar geleden. Maar als ik seks heb, dan geniet ik er ongelooflijk van. Mensen zien mij of anderen met een beperking als aseksuele wezens, seks wordt voor ons als onbelangrijk beschouwd. Maar dat klopt helemaal niet. Ik zie mezelf als panseksueel. Vooral de verbondenheid telt, ik word heel snel verliefd. Voor mij primeert het karakter boven het geslacht.

Hoe beleef jij seksualiteit? Ervaar je hierin moeilijkheden?

Lies: Vóór mijn eerste relatie, had ik schrik. Ik wist niet hoe mijn spastisch lichaam hierop zou reageren en of het pijn zou doen. Ik dacht dat mijn lichaam zou opspannen, maar ik heb telkens het geluk gehad om seks op een leuke en vrije manier te kunnen beleven. Uiteraard moet je wel rekening houden met bepaalde posities, niet alles is haalbaar.

Ondertussen zijn ook speeltjes geen taboe meer, denk maar aan de upperdare party’s. Zijn er speeltjes of hulpmiddelen op de markt specifiek voor mensen met een beperking?

Lies: Weet ik niet, ik heb hier weinig interesse in. Ik ben er alleszins nog nooit naar op zoek gegaan.

Hilde: Dat moet je toch eens uitproberen, Lies! Er zitten daar soms echt leuke dingen bij. Wanneer ben je jarig? Dan komen we terug! (hilariteit)

Mannen geven online nogal vaak aan dat ze een hoog libido hebben, voor velen onder hen is mijn beperking geen probleem

In het boek geef je aan dat het moeilijk is om soms ‘neen’ te zeggen, en dat lees ik ook bij sommige andere dames. Uit cijfers blijkt dat het risico op seksueel misbruik of grensoverschrijdend gedrag stijgt bij mensen met een beperking. De oorzaak ligt vooral in een gebrek aan kennis en begrip. Ervaar jij grensoverschrijdend gedrag?

Lies: Ik ben opgegroeid in een mannenwereld en zat regelmatig in de schaakclub. Toen ik twaalf jaar oud was, zat iemand van die club aan mijn borsten. Maar verder is er niets noemenswaardigs gebeurd.

Hilde: Erg of niet, dat is grensoverschrijdend.

Lies: Ik ben er wel van overtuigd dat je als persoon met een beperking hier extra kwetsbaar voor bent. Ook in relaties. Het is heel moeilijk om een relatie te vinden, waardoor je minder snel ‘nee’ zal zeggen als je eens geen goesting hebt. Dat besef ik maar al te goed, maar wellicht geldt dit ook voor sommige vrouwen zonder beperking.

Het valt op dat veel vrouwen met een beperking af en toe seks hebben, maar geen vaste relatie. Het zijn vooral getrouwde mannen die in hun bed belanden. Ook jij deelt deze ervaring. Durven mannen de stap niet zetten, wat houdt hen tegen om een relatie aan te gaan?

Lies: Zelf heb ik twee relaties gehad, telkens met een getrouwde man die uiteindelijk niet voor mij koos. Getrouwde mannen zijn verbonden aan hun partner, flirten met mij, zien in dat ik een vrouw ben als een ander en willen dan met mij vrijen. In een relatie moet je natuurlijk mijn beperking erbij nemen. En dan is de drempel voor alleenstaande mannen groter. Mensen zeggen mij dat ik het niet mag doen met getrouwde mannen, omdat ik zo meewerk aan oneerlijkheid. Maar ik heb nu al zes jaar geen seks meer en ben bang om niemand meer te vinden. Als ik dan een paar uurtjes om de zoveel weken met een man kan samen zijn, zeg ik geen neen. Dus sluit ik me niet af voor getrouwde mannen. In Hildes onderzoek las ik trouwens ook een stukje over de mythe van de monogamie. Heel toepasselijk. (Uit haar onderzoek naar de seksualiteitsbeleving van vrouwen met een beperking, bleek dat 30% van deze vrouwen reeds een relatie had of heeft met een getrouwde man, nvda).

SEKSWERK

Seks is een basisbehoefte, maar ook een mensenrecht. Vind je het de taak van de overheid om tegemoet te komen in de financiering van sekswerk voor mensen met een beperking?

Lies: Dat vind ik een moeilijke.

Hilde: Mensen met een beperking krijgen een persoonsvolgend budget (PVB) en kunnen zelf beslissen wat ze hiermee doen. Je kan bijvoorbeeld beroep doen op een sekswerker bij Aditi vzw en dat kost honderd euro per keer, wat veel goedkoper is dan een escorte. Een van mijn modellen probeerde het uit en genoot van een massage, met alles erop en eraan. Waarop een ander model uitriep ‘ik moet dan betalen voor een uurtje en dan is het gedaan. Gelijk iemand die een uurtje mijn gras komt afrijden!?’ (hilariteit)

Maar, Lies, ik zou het toch eens overwegen hoor. Je bent iemand die graag grenzen verlegd en graag geprikkeld wordt. Wat houd je nog tegen? (lacht)

Lies: Ik ben bang dat ik dan verliefd word. Ik kan liefde en seks niet scheiden. En als ik verliefd ben, ervaar ik een te groot gemis. Maar kijk, ons gesprek doet goesting krijgen! (Op ons terras bedrijven twee bijen onder luid gezoem de liefde, nvda).

Ik heb twee relaties gehad, telkens met een getrouwde man die uiteindelijk niet voor mij koos

De vzw Aditi biedt inderdaad seksuele dienstverlening aan mensen met een beperking, maar ook aan senioren. Op de homepage van hun website las ik dat er door de erg hoge vraag lange wachttijden zijn en dat gaat van zes tot acht maanden. Niet elke sekswerker is bereid tot het verlenen van seksuele diensten aan deze doelgroep, en dan zwijgen we nog over het aantal mannelijke sekswerkers in deze branche: Aditi vzw telde in 2021 ongeveer honderdentwee sekswerkers, waarvan slechts eenentwintig mannen.

Hilde: Eerst een kleine nuance, deze dienstverlening richt zich niet zomaar op senioren, wel op kwetsbare ouderen. Het zijn allemaal mensen die niet op het reguliere sekswerk beroep kunnen doen. Denk aan mannen met prostaatkanker, mensen met Alzheimer of Parkinson. Maar de ongelijkheid tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke sekswerkers is zeer rolbevestigend. Men denkt dat vrouwen geen tot weinig behoefte hebben aan seks, in tegenstelling tot mannen. Deze mentaliteit leeft ook sterk in de zorg, waardoor er geen aandacht aan geschonken wordt.

Lies: Mensen verwachten van mij dat ik geen seks heb, laat staan een relatie. En al zeker niet dat ik hier ook maar enige behoefte aan heb.

Hilde: Vrouwen doen ook minder beroep op sekswerkers omwille van dit taboe, het cliënteel is lager voor mannelijke sekswerkers. Het is dus ook een kwestie van vraag en aanbod.

Niemand beantwoordt aan de norm en dat leidt tot eeuwige frustratie

HILDE

Waar kwam het idee vandaan om erotische portretten te maken van vrouwen met een beperking?

Hilde: Het ligt in de lijn van mijn ander fotografisch werk. In mijn eerste fototentoonstelling toonde ik al aan dat vrouwen van een zekere leeftijd ook aantrekkelijk zijn. Deze woorden klinken cliché, maar het beeld maakt het krachtig. Ik wil steeds grenzen verleggen, taboes doorbreken en verhalen vertellen van vrouwen die niet beantwoorden aan de norm. Niemand beantwoordt aan de norm en dat leidt tot eeuwige frustratie. Als wij dit al ervaren, wat moet dat dan
zijn voor vrouwen met een beperking, die bijvoorbeeld zelfs niet eens met hakjes kunnen rondlopen? Zij zijn onzichtbaar, er is geen representatie van deze vrouwen. Als mensen met een beperking gerepresenteerd worden, dan is dat enkel als supermensen. Zo zag ik onlangs een reportage over een blinde man die aan hoge snelheid met een moto wou rijden. De focus ligt op superprestaties.

Lies: Ik noem dat het super-kreupel-model.

Hilde: Tijdens mijn master Gender & Diversiteit volgde ik een extra vak ‘Disability’ bij prof. dr. Geert Van Hove. Maatschappelijk heel relevant, dus besloot ik er mijn scriptie aan te wijden. Ik wou niet alles theoretiseren en koppelde er een visueel onderzoek aan. Ik contacteerde mensen die niet beantwoorden aan het heersende schoonheidsideaal en ging met hen in gesprek. Via de methode van de instrumentele fotografie kwam ik tot een portret van elke dame, gevolgd door hun eigen zelfportret.

Maar in de loop van mijn onderzoek werd de invulling van het begrip ‘beperking’ groter. Het vinden van voldoende modellen bleek een probleem, dus lanceerde ik een oproep op Facebook. Mania Van der Cam reageerde enthousiast. Ze omschreef zichzelf als een vrouw met borstkanker, waardoor ze zich beperkt voelde in haar vrouwelijkheid. En zo ging de bal aan het rollen.

FOTOGRAAF WORDT MODEL

Je staat, naast dertien andere vrouwen, ook model in dit boek.

Hilde: Ik voel me één met mijn modellen: door mijn leeftijd, maar ook door de borstkanker die mij een ander lichaam opleverde. Ik heb me samen met hen kwetsbaar opgesteld, en stelde mezelf dezelfde vragen als aan hen. Ik was één van hen en leidde dit project dus niet zomaar van bovenaf.

Ik voel me één met mijn modellen: door mijn leeftijd, maar ook door de borstkanker die mij een ander lichaam opleverde

Ik begrijp dat de dames niet zomaar voor jouw lens verschenen, er gingen meerdere gesprekken aan vooraf. Een korte weergave hiervan wordt gepubliceerd naast hun foto, soms zijn er ook meer uitgebreide getuigenissen. Wat is jou het meest bijgebleven uit deze gesprekken?

Hilde: Dit onderzoek heeft me veranderd. Ik bekijk de wereld nu met de ogen van iemand met een beperking. Ik merk bijvoorbeeld op dat de trottoirs in Gent niet aangepast zijn voor rolstoelgebruikers, er wordt te weinig over nagedacht. Mijn solidariteit voor mensen met een beperking is veel groter geworden. Ik denk nu ook aan een van mijn modellen, een blinde vrouw. Zij ervaart goedbedoelde aanrakingen van mensen op straat als grensoverschrijdend. Ze nemen ongevraagd haar vast rond haar middel of leggen een arm rond haar schouder. Die mensen willen haar, de vrouw met de witte stok, helpen om de straat over te steken, maar zij vindt dat dit niet kan. Nu vraag ik dus eerst ‘mag ik u aanraken’, ik wil zeker niet betuttelen.

Lies: Op Hildes boekvoorstelling laste ze een pauze in, zodat ik ongemerkt op het podium kon plaatsnemen. Dat vond ik heel attentvol. Met mijn rolstoel is dat niet handig en word ik nogal snel aangestaard. Door die pauze ging het publiek eventjes weg om een drankje en ontsnapte ik aan die blikken. In het dagdagelijkse leven heb ik minder last van het aangestaard worden, ik ben dit ondertussen blijkbaar gewoon. En omdat ik moeilijk praat, stond Hilde erop dat ik tijdens het debat voldoende tijd kreeg om mijn zegje te doen.

Hilde: Mensen met een beperking worden lang aangestaard en dat wordt als ergerlijk beschouwd. Vandaar de pauze. En ondertussen konden we een wijntje drinken. (lacht) Maar dit project deed me ook inzien dat ieder verhaal uniek is. ‘De’ gehandicapte bestaat niet. Je kan niet veralgemenen, je moet vertrekken vanuit de geleefde werkelijkheid. Veel hangt ook af in welke sociale context je geboren bent: rijk maar vooral arm geeft nog een extra dimensie aan het leven met een beperking.

Alle vrouwen werden eerst geportretteerd door jou, een tweede foto namen ze zelf. Zo kiest Lies er zelf voor om in monokini de toeschouwer recht in de ogen te kijken, een andere dame trekt haar lederen sexy pakje aan. Dat vrouwen met een beperking ook zin hebben in seks, mag duidelijk zijn. Hoe ervaarde je zelf het verschil in het portret door jou gemaakt en hun zelfportret? Was je verrast?

Hilde: Eigenlijk zit daar weinig verschil op, alles loopt in elkaar over. Ik moet hoe dan ook kadreren, scherp stellen, al dan niet suggesties geven en dan ga ik eventjes weg om een drankje of om wat muziek op te leggen, waarop het model via de zelfontspanner een paar foto’s neemt. Een fotostudio blijft een onnatuurlijk gegeven, het is belangrijk dat een model zich goed voelt. Ik was dus eigenlijk helemaal niet verrast door hun zelfportret. Het onderwerp is tenslotte seksualiteitsbeleving en het was volledig hun keuze om te laten zien wat zij willen.

Dit onderzoek heeft me veranderd. Ik bekijk de wereld nu met de ogen van iemand met een beperking

Daarnet hebben we het er al over gehad, het probleem van de seksuele dubbele standaard: de verwachting dat vrouwen seksueel terughoudend zouden zijn en mannen eerder seksueel actief. Je schrijft dat de wortels in het patriarchaat liggen en dat ook godsdiensten hierin hun steentje bijdragen. Denk je dat vrouwen hierin vandaag ook een aandeel hebben?

Hilde: Als je het rollenspel meespeelt, dan heb je er natuurlijk aandeel in. En blijft het klassieke patroon bestaan. Als je passief afwacht tot een man op je afkomt, dan gaat er niets veranderen. Of als je je kleedt in functie van wat mannen verwachten van een vrouw. Je kan toch even goed dragen wat jij graag ziet, en als dat een korte rok is, waarin jij je sexy voelt, dan doe je dat gewoon. Na #Metoo is er toch wel wat veranderd. Dit is echt een turning point in de geschiedenis van het feminisme.

We moeten stoppen met altijd sympathiek willen zijn, altijd mannen willen behagen. Narcistische mannen hengelen maar al te graag naar complimentjes. Dat patroon moeten we doorbreken. Vrouwen zijn zelf ook tot heel wat in staat. Dit is geen makkelijk proces en daarom is de solidariteit onder vrouwen zo belangrijk. Dit is dan ook geen oorlog tegen mannen, ik pleit enkel voor het aannemen van een andere houding.

CHERCHEZ L’HOMME

Was het een bewuste keuze om geen mannen te portretteren?

Hilde: Ja, omdat mannen met een beperking het uiteraard ook moeilijk hebben, maar nog steeds iets makkelijker dan vrouwen met een beperking. Men gaat er bijvoorbeeld vanuit dat deze mannen wel nog seks hebben. Vrouwen daarentegen worden overbeschermd. Ik heb wel ooit een reeks gemaakt met mannen, het thema was masturbatie.

Dus toch ook rolbevestigend.

Hilde: Ja (lacht). Ik studeerde beeldcultuur en als project moesten we een filmpje maken van één minuut. Ik vond tien mannen bereid om te masturberen voor mijn camera en nam een foto van hun gezicht tijdens hun orgasme. Ik zette muziek op die foto’s: ‘Erbarme dich’ uit de Mattheuspassie van Bach. Die overgave! Het lijkt alsof ze pijn lijden. Eindigen deed ik met een citaat van de Russische filmmaker Dziga Vertov: ‘It is far from simple to show the truth, yet the truth is simple’. Ik moet toegeven dat het ook niet evident was om hier tien modellen voor te vinden. (lacht)

Mijn punt is dat mannen minder moeten bewijzen op vlak van seksualiteit, ondanks alle emancipatorische bewegingen. Er leeft zelfs een nieuwe – triestige – preutsheid onder vrouwen. En nu beleven we ook een terugval met de abortuswet. Maar mijn boodschap komt natuurlijk pas over als het ook verspreid wordt.

We kennen jou als een geëngageerde, taboedoorbrekende fotografe. Zo is bondage ook een wederkerig thema in jouw werk. Heb je al aanvragen gekregen die voor jou te ver gaan?

Hilde: Ja! Mannen die model staan vragen me soms om ook naakt te zijn, maar dat weiger ik. Ik ben de fotograaf en bepaal de regels. Bij vrouwen heb ik dit nog nooit meegemaakt. Ik ben steeds op mijn hoede als ik het mannelijke model niet persoonlijk ken.

Mannen moeten minder bewijzen op vlak van seksualiteit, ondanks alle emancipatorische bewegingen

Zijn er voor jou taboes bij seks?

Hilde: Alles wat onvrijwillig gebeurt. En het moet onder volwassenen gebeuren. Het is uiteindelijk een spel, en volwassenen moeten ook eens kunnen spelen: het hoofd leeg maken, even ontsnappen uit de realiteit.

Welke taboes zou jij nog willen doorbreken?

Hilde: BDSM. Ook dit zie ik als een spel: een machtsspel van onderdanigheid en dominantie, waarin vrouwen en mannen kunnen veranderen van rol. Maar nu vraag ik me vooral af hoe oudere vrouwen seksualiteit beleven en in welke mate het rollenspel binnen BDSM hen weerbaarder kan maken. Zo heb je het LILI-project, Later-in-Life Intimacy, geleid door de Gentse professor Katrien De Graeve. Zij doet onderzoek naar seks bij post-menopauzale vrouwen. Ik lanceer in deze Geus heel graag een oproep aan vrouwen van (liefst) zeventig jaar om voor mijn lens te verschijnen!

Wie zin heeft om deze oproep te beantwoorden, kan Hilde contacteren via: hilde@hildebraet.be

Hilde Braet, LIJF-elijk ANDERS, Uitgeverij ASP Editions & Humanistisch Verbond Brussels Hoofdstedelijk Gewest (met steun van de IMD Brussel), 2022, 104 p. Online te koop op www.aspeditions.be, bol.com en standaardboekhandel.be.

Wil je de papieren versie van De Geus thuis ontvangen? klik hier voor meer informatie.