Interview met Hind Fraihi over haar boek ‘Antipode’

Met 'Antipode' heeft Hind Fraihi een ideeënrijk essay afgeleverd dat een heldere analyse brengt over de verschillende vormen van radicalisering in onze samenleving en de gevaren die deze met zich meebrengen. In dit essay werden twee cases nader onder de loep gehouden.

‘LOUTER LINKS EN RECHTS IS NIET MEER’

In jouw boek ga je iets dieper in op klimaatextremisme en woke extremisme. Vanwaar jouw keuze om uitgerekend deze nader te bekijken?

Het zijn hete hangijzers binnen onze samenleving. Moslimextremisme volg ik al twintig jaar op. Extreemrechts is er bijgekomen omdat je er niet naast kan kijken. Het is opgang aan het maken over heel Europa. Dat is een feitelijk gegeven. En daarnaast heb je nog andere oriëntaties, stromingen die het publiek debat meer en meer domineren. Dan kom je uit bij woke. Bij klimaat, als algemeen gegeven iets dat ons allemaal aangaat. En komen ook aan bod in het boek: de zelfverklaarde vrijheidsstrijders, de corona-ontkenners en vaccinsceptici.

Je start met het idee van een soort kompas der polarisatie. Het kompas van de polarisatie krijgt meer en meer windrichtingen en begint een geschakeerd gegeven te worden waarbij die groepen elkaar hier en daar overlappen, fluïde worden en niet meer zo homogeen zijn. Je kan ze niet langer opdelen in louter links en rechts. Nee, er zijn zoveel snijpunten, raakvlakken, en dat maakt het heel boeiend.

Het kompas van de polarisatie krijgt meer en meer windrichtingen

Klimaatextremisme is de vreemde eend in de bijt. Klimaatactivisten verwijzen naar gedegen wetenschappelijk onderzoek. En het klimaatprobleem vindt zijn oorsprong in politieke onkunde, traagheid en onwetendheid en in een amorele marktwerking. Veel activisten menen dat juist de politici en de bedrijven zich bezondigen aan extreem gedrag.

Dat is een mooi voorbeeld van antipoden. Dat naar elkaar wijzen. Scherpte, hakken in het zand. En wat nu? Wat is de oplossing?

In welke mate hebben de politici en het bedrijfsleven deze radicalisering zelf in de hand gewerkt door het op zijn beloop te laten?

Ja, op zijn beloop te laten … Eigenlijk is dat gewoon meedraaien in een kapitalistische molen. Dat is het eigenlijk. Met het WK in het najaar in Quatar wordt dit weer brandend actueel. Wat doen we daarmee? Dat is een vraag die al lang had moeten gesteld worden. We draaien mee in heel die commerciële mallemolen en laten onze principes staan. Het is een land dat mensen- en vrouwenrechten schendt, slavernij tot een economisch model heeft kunnen ontwikkelen. Maar we gaan daar wel naartoe. Dat zijn spiegels van deze tijd en spiegels van onszelf. In die reflectie moeten we eens goed kijken. Wat doen we daarmee? Die vraag wordt af en toe wel gesteld maar het antwoord komt niet. Hetzelfde met het klimaat. Het antwoord komt niet.

Het is wellicht ook te confronterend. Iedereen is opgegroeid binnen dit kapitalistisch systeem. We willen wel zelfkritisch zijn, maar zo zelfkritisch nu ook weer niet.

We zijn vervlochten met dat kapitalistisch systeem. Hoe kunnen we ons daarvan onttrekken? Deels toch. We zullen altijd in dat kapitalistisch systeem moeten kunnen functioneren. Helaas. Maar hoe onttrek je jezelf daaraan. Hoe kan je ervoor zorgen dat je evenwicht krijgt tussen kapitaal en principes, moraal?

In je boek haal je een fragment aan van Roger Hallam, een van de oprichters van Extinction Rebellion. Hij stelt: ‘Als een samenleving zo amoreel handelt, wordt de democratie irrelevant. Het klimaat is belangrijker dan de democratie.’ Een verlichte despoot zou bijvoorbeeld wel het kapitalistisch systeem kunnen openbreken en een planeconomisch systeem op poten kunnen zetten.

Er is niets mis met radicale standpunten. Het is door het innemen van radicale standpunten dat we bepaalde rechten hebben verworven. Algemeen stemrecht, vrouwenstemrecht, noem maar op. Maar ik denk dat we de democratie toch nodig hebben. In een snellere versie, dat wel. Het moet zelfs sneller. Slagvaardiger, slagkrachtiger. Maar ja, dat zie je veel te weinig. En je ziet ook dat bepaalde geopolitieke actoren dat proces alleen maar bemoeilijken. De uitdaging is hoe we daarmee omgaan.

Ik denk dat het in 2024 heel moeilijk zal zijn om nog een regering te vormen en dat er een soort bestuur van technocraten zal komen om het land recht te houden

Hoe sta je tegenover een combinatie van een democratisch systeem ondersteund door technocraten? Tijdens de COVID-19-pandemie bijvoorbeeld werden experts ingeschakeld om de beleidslijnen uit te zetten.

Ik denk dat we daar sowieso naartoe gaan. Ik denk dat het in 2024 heel moeilijk zal zijn om nog een regering te vormen en dat er een soort bestuur van technocraten zal komen om het land recht te houden. Als we de peilingen bekijken, dan ziet het er vooral op federaal vlak niet zo fraai uit om een regering te vormen. Gaan we het record van een aantal jaar geleden verbreken toen we twee jaar zonder regering hebben gezeten? Dat zit er dik in. Maar ondertussen zullen we toch vooruit moeten gaan en dat zal misschien met technocraten gebeuren. Je zit hier met een heel apparaat aan cabinetards en ambtenaren. De bestuurlijke vormen zijn er. Daar moeten we optimaal werk van maken.

ZAND IN DE OGEN

Een goed werkende democratie steunt op een degelijk geïnformeerde bevolking. De zondvloed aan informatie maakt het de modale burger echter niet gemakkelijk zich correct te informeren. Klemt het schoentje daar niet te veel?

Er is een zondvloed aan informatie, maar ik denk toch dat we met goede wil en een sterke motivatie daarin onze weg moeten kunnen vinden. Je zit met een hoge geletterdheid in dit land. Met onderwijs dat zich meer en meer richt op bronnenonderzoek, mediawijsheid en reclamewijsheid.

Wat wil de burger? Wil hij geïnformeerd worden of wil hij belogen worden? In tijden van crisis zijn mensen vatbaarder voor complottheorieën. Ze willen belogen en bedrogen worden.

Ik denk dat daar een soort van burgerplicht in zit om daarin woke te zijn, daarin wakker te blijven en zich weerbaar en veerkrachtig te informeren met de wapens die er zijn, de instrumenten van mediawijsheid, bronnenonderzoek en algoritmische geletterdheid. Die motivatie, die moet er ook wel zijn. Ik heb soms de indruk dat mensen zand in de ogen willen gestrooid krijgen.

Woke is een koepelbegrip waar feminisme, lgbtqia+ activisme, antiracisme en dekolonisatie onder geschoven worden. De intersectionaliteit is wat al de bewegingen die er onder vallen verbindt. Hoe zinvol is het om al die bewegingen te verbinden tot één gemeenschappelijke strijd?

Er is niks mis met die eenheid. Als je voor ogen hebt om gelijke rechten en meer gelijkheid af te dwingen, dan denk ik dat je daarmee sterker staat. Maar het mag niet tot uitsluiting of tot een trappensysteem leiden. Zo van, jij bent een witte man, geprivilegieerd, dus jij kan die strijd niet even strijdvaardig voeren als iemand bij wie dat intersectionele samenkomt. Dat zijn zo van die scheeftrekkingen die eruit moeten.

Hoe sta jij tegenover de gecontesteerde cancel culture?

Cancel culture is niet zozeer verbonden aan woke alleen. Het is van alle tijden, van alle kleuren en windrichtingen. Ik geef mezelf als voorbeeld. Bijna twintig jaar geleden heb ik mijn Undercover in Klein-Marokko geschreven over de problemen in Sint-Jans-Molenbeek, de opkomende radicalisering en moslimextremisme aldaar. Ik ben toen gecanceld geweest. Door een groot deel van het establishment dan nog wel. Omdat het boek te politiek incorrect was, te islamofobisch zou geweest zijn en zou aansturen op racisme.

We doen alsof bepaalde fenomenen zo nieuw zijn. We geven daar een Engelstalige term aan, cancel, woke. Ik ben daar niet zo tuk op, op al die hippe termen. Dat is iets persoonlijk, iets subjectief, maar goed. Het geeft het aura van iets nieuws te zijn, maar het is niet nieuw. En het is ook niet eigen aan een stroming of groep. Het komt van alle kanten.

Blijven terugkijken in de achteruitkijkspiegel gaat ons niet vooruit helpen. Trauma’s hebben we allemaal

Zijn er nog aspecten die ervoor zorgen dat woke-activisten niet hun volle potentieel benutten?

Ja, het verliezen van bondgenoten. Of de terugtrekking van bondgenoten. Omwille van de morele superioriteit en het monddood maken van mensen maar ook omwille van een trappensysteem in lijden, zoals het intergenerationeel trauma omwille van de slavernij. Dat is een vorm van therapeutisering. Hebben we therapie nodig voor de maatschappij? Deels wel, maar dat mag geen dominant gevoel worden. Het zwaartepunt moet liggen in daden. Dat is het voornaamste. Blijven terugkijken in de achteruitkijkspiegel gaat ons niet vooruit helpen. Trauma’s hebben we allemaal.

Het koloniaal verleden in Congo, dat is er, dat is een feit. Maar we hebben allemaal ons verleden. Mijn Marokkaanse voorvaders hebben hier ook gevochten in de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Hier heeft internationaal bloed gevloeid, van alle windstreken. Ook dat is een trauma. Ik denk dat we daaruit moeten putten met een zekere bravoure, een zekere strijdvaardigheid om ons te richten op de terreinen waar het toe doet. Racismebestrijding, huisvesting, arbeidsmarkt, onderwijs. Terugkijken en blijven terugkijken, pleidooien houden voor herstelbetalingen, dat zal ons niet vooruit helpen. Integendeel, dat zal alleen maar leiden tot een verdere verwijdering van elkaar.

Benieuwd naar Tom Cools’ boekrecensie van Antipode? Lees het hier. 

Wil je de papieren versie van De Geus thuis ontvangen? klik hier voor meer informatie.