Interview met Leen Roelens en Isabelle De Wulf, psychosociale medewerkers in het LUNA abortuscentrum Gent

In België heeft een op vijf vrouwen een abortus. Het is dus een deel van het leven en zo zouden we daar ook mee moeten omgaan. Toch is het nog steeds taboe en blijft het een onderwerp van discussie in het parlement. Wie zijn die vrouwen die een abortus hebben, hoe gaat dat dan en waar zitten de knelpunten in de hulpverlening? We vroegen het aan Leen Roelens en Isabelle De Wulf, psychosociale medewerkers in het LUNA abortuscentrum Gent.

NIEMAND KOMT GRAAG NAAR HIER!

Hoe verloopt een bezoek aan het abortuscentrum?

Leen: Men meldt zich telefonisch aan en wordt ingepland voor een eerste consultatie. Dat is een informatief gesprek: is de beslissing duidelijk, hoe voelt men zich erbij, wat zijn de mogelijke ingrepen, uitleg over anticonceptie …

Isabelle: We luisteren dan vooral en beantwoorden vragen. Bij mensen die er al lang over hebben nagedacht kan dat een kort gesprek zijn, maar soms duurt het langer omdat het een moeilijke beslissing is.

Leen: Er is ook nog een doktersconsult met echografie om vast te stellen of en hoe ver men zwanger is. Na het eerste consult start de wettelijke bedenktijd waardoor we mensen pas na zes dagen kunnen inplannen voor de behandeling. Het kan zijn dat men eerst nog een tweede gesprek wil of het praktischer acht veertien dagen te wachten. De meeste mensen daarentegen willen sneller komen.

Voor de meeste mensen maakt de bedenktijd het nog moeilijker.

Is die zes dagen wachttijd echt nodig?

Leen: Sommige vrouwen zijn op het eerste consult nog totaal over hun toeren en kunnen die tijd gebruiken om een soort rust te vinden. Voor de meeste mensen echter maakt die bedenktijd het nog moeilijker. De wetgever gaat ervan uit dat de vrouwen van het moment dat ze weten ongepland zwanger te zijn meteen met ons contact opnemen en de dag nadien al een afspraak krijgen. Vaak moeten mensen dat echter eerst laten bezinken. Bovendien kennen wij al een wachttijd van een week voor een eerste consult en dan moet men daarbovenop nog eens zes dagen wachten tot de ingreep.

Isabelle: Er moet toch een minimumtermijn zijn waarop we kunnen terugvallen. Dat wil niet zeggen dat als vrouwen echt meer tijd nodig hebben, die al na twee dagen ingeboekt worden. Nu geef ik de mensen ook geen afspraak als ik zie dat ze nog twijfelen. Het blijkt soms een opluchting om alles nog even te mogen laten bezinken en vaak belt men dezelfde namiddag nog om de afspraak in te boeken. Ik ervaar dat vooral bij vrouwen die voor de pilmethode willen gaan, ze twijfelen nog te veel en voelen een tijdsdruk. Ik zeg hen dan altijd dat de beslissing belangrijker is dan de methode.

Veel mensen denken dat het maar een pilletje nemen is, maar het houdt wel wat meer in dan dat. Dat proberen we zo realistisch mogelijk voor te stellen.

Leen: Dat zeg ik ook! Ik geef altijd mee dat als men er binnen een jaar op terugkijkt die week meer of minder geen belang zal hebben, wel het gevoel dat men een goede beslissing heeft genomen.

MEDISCHE PROCEDURE

Jullie hebben het over de pilmethode, welke methodes zijn er en hoe werken ze?

Isabelle: De abortuspilmethode gebeurt in twee fases. Zes dagen na het eerste consult kom je bij ons voor een eerste pil. Door COVID-19 kan de tweede fase enkel nog thuis en daarom geven we extra veel informatie over wat men mag verwachten. Die eerste pil, Mifegyne, is een soort antihormoon dat ervoor zorgt dat het zwangerschapshormoon geen binding meer kan maken waardoor het vruchtje niet verder zal groeien en de zwangerschap zo stillegt. Maar het vruchtje blijft wel zitten. Daarom krijgt men Cytotec Prostaglandines mee naar huis dat ervoor zorgt dat het bloed in de baarmoeder los komt, de baarmoeder gaat samentrekken en zo een miskraam veroorzaakt. Daar moet steeds iemand bij aanwezig zijn omdat er een risico is op overdadig bloedverlies. Wij zijn dan ook telefonisch te bereiken binnen de kantooruren. Achteraf moet men nog eens op controle komen om te zien of het gewerkt heeft.

Veel mensen denken dat het maar een pilletje nemen is, maar het houdt wel wat meer in dan dat. Dat proberen we zo realistisch mogelijk voor te stellen. Vaak kiezen vrouwen dan toch voor de curettage, al was het maar om louter praktische redenen. Bovendien is deze methode maar mogelijk tot negen weken amenorroe (gerekend vanaf de laatste maandstonden). Dat komt overeen met zeven weken zwangerschap. Abortus kan in België tot veertien weken amenorroe, dus twaalf weken zwangerschap met een uitbreiding van de noodsituatie sinds 2018.

In tegenstelling tot wat men denkt is er niet echt een specifiek profiel, iedereen die zwanger kan worden kan hier terecht komen.

Leen: De curettage is een veel kortere procedure, maar is medisch. Het is een ingreep van een kwartier tot twintig minuten bij de dokter. Je komt op afspraak naar het centrum waar je eerst premedicatie krijgt die de baarmoederhals verweekt en dat moet zeker anderhalf uur inwerken. Daarna gaat men bij de dokter voor de behandeling waarbij er eerst een plaatselijke verdoving wordt gegeven in de baarmoederhals opdat die gemakkelijker open te maken zou zijn, want die is vrij stevig dicht. Eens de baarmoederhals wat open is, kan men de zuigcurettage uitvoeren die hoogstens drie à vier minuten duurt. Er wordt een buisje ingebracht in de baarmoeder dat verbonden is met een apparaat dat zuigt en zo de baarmoeder leegt. Dat voel je natuurlijk wel, het is iets als bewegingen of geklots in de buik en naar het einde toe trekt de baarmoeder samen en voel je een stevige kramp. Dan is het gedaan en kan je terug naar de kamer waar je nog een half uur onder observatie moet blijven. Men is hier een uur of drie in huis, maar gaat naar huis en het is gedaan. Terwijl bij de abortuspil ga je naar huis en moet het nog beginnen.

PROFIEL: EEN VRUCHTBARE MENS

Wat is het profiel van mensen die zich hier aandienen?

Leen: Vruchtbare mensen! In tegenstelling tot wat men denkt is er niet echt een specifiek profiel, iedereen die zwanger kan worden kan hier terecht komen.

Isabelle: Men denkt vaak dat het jonge meisjes zijn, of ‘marginalen’, maar niets is minder waar.

Leen: De hoofdgroep, puur op cijfers, is tussen de twintig en dertig jaar oud. Dat zijn mensen in de opbouw van hun leven: beginnende relatie, nog aan het studeren of nog geen jobzekerheid … Kortom, die nog niet voldoende stabiliteit hebben om aan een kind te beginnen. Daarnaast is er een heel grote groep die een voltooid gezin opgeven als reden voor de abortus, die dus al kinderen hebben en er niet perse nog een bij willen. Maar uiteindelijk springt er niet echt een groep uit.

Wat zijn nog reden dat de zwangerschap ongewenst is?

Leen: Het zijn allemaal mensen die geconfronteerd worden met een grens. Op relationeel gebied, emotioneel gebied, financieel gebied, de draagkracht van het gezin … Voorbijgaan aan die grens is ten koste van iedereen of alles in de situatie.

Isabelle: Wij moeten dat voor de Nationale Evaluatiecommissie Zwangerschapsafbreking (die toeziet op de toepassing van de wettelijke bepalingen) invullen in een registratieformulier, waarbij we kunnen kiezen uit veertig redenen. Tegenstanders hiervan vinden dat het niemand aangaat waarom iemand een abortus wenst. Voorstanders vinden het nuttige informatie om preventief te werken. Maar veel van die redenen zeggen niet zoveel. Zo horen we vaak financiële redenen, maar dat kan gaan van een schrijnende financiële situatie met schuldbemiddeling tot mensen die net een huis gekocht hebben dat ze verbouwen.

Het idee dat mensen geen anticonceptie gebruiken en wel eens een abortus doen als ze dan toch zwanger geraken is onzin!

Leen: Momenteel geen kinderwens komt heel vaak voor. Of het voltooid gezin. Of nog niet voldoende stabiliteit omdat men te jong is of in een recente relatie zit.

Isabelle: Ook tijd kan een reden zijn: mensen die een heel druk leven hebben en bijvoorbeeld al een of twee kindjes hebben en dat proberen te combineren met het uitbouwen van een carrière. Het is dus heel divers.

Kon men zich niet behoeden voor deze moeilijke keuze, gezien de vlotte toegang tot anticonceptie?

Leen: De meeste mensen gebruiken anticonceptie, die is echter niet onfeilbaar. Bovendien is er heel wat desinformatie, zelfs door de huisarts zo verteld. Bijvoorbeeld dat je de pil drie weken neemt, dan stopt en na je maandstonden opnieuw begint. Neen! Niet na de maandstonden; na exact een week begin je opnieuw met de pil. Als je maandstonden acht dagen duren of pas beginnen vier dagen nadat je bent gestopt en vijf dagen duren, dan ben je te laat met je pil en kan je zwanger worden.

Isabelle: Ook bepaalde antibiotica, antidepressiva en zelfs sint-janskruid hebben een invloed op de werking van de pil; informatie die de artsen zouden moeten meegeven bij het voorschrift.

Leen: Met het condoom loopt het ook wel al eens mis en heel wat mensen hebben nog steeds een groot geloof in de coïtus interruptus.

De idee leeft dat je na een abortus kampt met grote schuld- of spijtgevoelens, maar de meeste mensen zijn vooral opgelucht

Isabelle: Zeker als men niet veel geld heeft, is dat een couranter gebruik. Er is ook meer en meer aversie tegen hormonen, vanuit de idee dat alles natuurlijk moet zijn. Men gebruikt dan apps voor periodieke onthouding en denkt dat dat veilig is want alles wordt berekend. Mensen hebben het recht te kiezen voor welke methode van anticonceptie dan ook, maar die apps zijn niet zo betrouwbaar. Ze gaan voort op momentopnames en een cyclus kan al eens veranderen, bijvoorbeeld door ouder te worden. Of recent nog werd aangetoond dat het COVID-19-vaccin de cyclus kan ontregelen. We hoorden dat hier vaak en zagen dat eerder als een excuus, maar dat werd nu bevestigd.

Leen: Stress heeft ook een invloed op je cyclus. En niet alleen negatieve stress, ook positieve stress kan je cyclus ontregelen. Een nieuwe relatie is meestal spannend en brengt die positieve stress. Het kan dat je eisprong dan plots op een ander tijdstip valt.

Als ik dat zo hoor is het nog niet zo slecht dat jullie wettelijk verplicht zijn om voorlichting te geven over anticonceptiemiddelen.

Leen: Niemand komt graag naar hier! Het idee dat mensen geen anticonceptie gebruiken en wel eens een abortus doen als ze dan toch zwanger geraken, is onzin! De meeste mensen zijn in shock dat hen dat overkwam en willen dan ook vermijden dat opnieuw tegen te komen.

Isabelle: Het is ook onze taak om de vooroordelen rond anticonceptie weg te nemen. Maar als men echt geen anticonceptie wenst te gebruiken, gaan wij niet met het vingertje wijzen.

Leen: Dan moeten ze weten dat de kans zeer reëel is dat ze nog eens bij ons gaan terugkomen.

WETTELIJKE BEPALINGEN

Wettelijk zijn jullie ook verplicht om adoptie voor te stellen als een optie, hoe pakken jullie dat aan?

Isabelle: Toen ik hier pas werkte hield ik mij heel strikt aan de wet en zei tegen de mensen dat ze drie mogelijkheden hadden: zwanger blijven, een abortus of een adoptie. Daar kwamen heel wat verwonderde reacties op want wie wil er nu een kind voldragen om het dan af te staan? Mijn strategie is nu veranderd. Ik luister eerst en soms komt men zelf met die optie, die ik dan toelicht. Het helpt niet als mensen een abortus willen, dat je vraagt of ze al eens aan adoptie hebben gedacht. We moeten opletten dat we niet beoordelend werken of door onze vraagstelling het nog moeilijker maken voor de hulpvrager.

Leen: Soms zitten mensen zeer sterk in weerstand en geven ze aan echt tegen abortus te zijn. Aan hen stel ik adoptie als optie voor. Maar waarom zou ik adoptie nog voorstellen aan iemand die duidelijke voor abortus kiest?

Leiden alle eerste gesprekken ook tot een zwangerschapsafbreking?

Isabelle: Meestal wel. In 2021 hadden wij ongeveer 2160 vooronderzoeken en daarvan zijn er 1643 ingrepen gebeurd. In de groep die niet terugkeert, zitten mensen die ondertussen een miskraam hebben gehad, die uiteindelijk niet zwanger blijken te zijn, die te ver zijn en wij niet meer kunnen helpen of die de ingreep ondergaan onder algemene verdoving in een ziekenhuis. Het zijn dus zeker niet allemaal vrouwen die uiteindelijk kiezen voor de zwangerschap.

Je hebt het over mensen die te ver zijn en je niet meer kan helpen. Waar ligt die grens en hoe gaan jullie dan te werk?

Isabelle: Volgens de wet van 2018 kan het tot veertien weken plus zes dagen omwille van een medische reden die niet nader is omschreven. Dus we hoeven die bedenktijd niet bij de termijn te tellen. Vrouwen die te ver zijn, proberen we zoveel mogelijk in België te helpen. Anders verwijzen we ze door naar Nederland, Engeland of de VS. Dat zijn soms drama’s want in Nederland kost de abortus duizendhonderd euro en het zijn vooral kwetsbare vrouwen of heel jonge meisjes die lang gewacht hebben. Ze steken in aanvang hun kop in het zand maar worden er dan toch mee geconfronteerd, hebben zelf geen geld en/of kunnen het thuis soms niet vertellen. Wij zijn dan ook voorstander om die wettelijke termijn verder uit te breiden.

Behandel de vrouwen niet als wezens die niet zelf kunnen nadenken en beslissen over hun eigen leven.

Na de zwangerschapsafbreking kan men kampen met schuld-, spijt- en/of rouwgevoelens, kan men daarmee bij jullie terecht?

Leen: Men kan zeker nog bij ons op gesprek komen. We hebben echter niet de tijd en ruimte voor begeleiding en verwijzen dan door, al is dat niet altijd nodig. Soms hebben mensen voldoende aan dat ene gesprek om het opnieuw een plek te geven.

Isabelle: Soms vergeten mensen de reden waarom ze de zwangerschap hebben afgebroken. Ze hebben dan nog wel de idee van een kind dat er niet is geweest, maar de situatie en omstandigheden van toen vervagen snel. In een verslag van het voorgesprek noteren wij de redenen voor de abortus. Als we dat dan samen even overlopen, komt men terug in dat moment en valt dat allemaal op zijn plaats. De idee leeft dat je na een abortus kampt met grote schuld- of spijtgevoelens, maar de meeste mensen zijn vooral opgelucht.

Leen: Bovendien is verwerking of verdriet niet altijd een probleem. Dat heeft meestal gewoon tijd nodig. Ook die spijtgevoelens zijn niet noodzakelijk spijt om de beslissing zelf, maar wel om het feit dat het is moeten gebeuren.

AANBEVELINGEN

Wat bevelen jullie beleidsmakers aan? Wat zou beter omkaderd moeten worden inzake het recht op abortus?

Leen: Behandel de vrouwen niet als wezens die niet zelf kunnen nadenken en beslissen over hun eigen leven.
Isabelle: Dat is het wel: mensen zoveel mogelijk zelf laten beslissen.
Leen: Natuurlijk wel medisch correct omkaderd, maar dat ook in een wet moet staan…
Isabelle: Het kan ook gewoon onder de patiëntenrechten en medisch zorgvuldigheid gekaderd worden.

Leen: Nu praat ik tegen mijn eigen winkel, maar je kan zelfs het verplichte eerste gesprek in vraag stellen. Mensen hebben vaak het gevoel dat ze zich moeten verantwoorden, al merken ze in het gesprek heel snel dat dat niet zo is.
Isabelle: Dat is onze belangrijkste taak in dat gesprek: ontschuldigen.
Leen: Het is mijn taak om mensen naar huis te sturen met een ander beeld over abortus. Men komt hier nog te vaak binnen met de idee tegen abortus te zijn, tenzij nu in hun situatie … Het is dan belangrijk dat men naar huis kan gaan met respect voor hun beslissing en de idee dat men iets gedaan heeft wat kan, mag en respect verdient. Als je weet dat één vrouw op vijf in haar leven een abortus heeft en je zit bij vrienden aan tafel een mening te verkondigen zoals ‘kinderen zijn goed en abortus is slecht’, is de kans groot dat je iemand kwetst.

Wil je de papieren versie van De Geus thuis ontvangen? klik hier voor meer informatie.