Boekrecensie: Antipode – Hind Fraihi

Komt het nog wel goed met het groeiende extremisme in onze wentelende wereld? De vraag is legitiem. Atomisering en individualisering werpen ons allen op ons eigen eiland. Schimmige algoritmes voeden het toenemende onbehagen en leiden tot verkokering en polarisatie. En terwijl de waan van de dag de aandacht van media en politiek kaapt, blijven de echte maatschappelijke problemen liggen. In het prikkelende essay 'Antipode' buigt Hind Fraihi zich over de maatschappelijke evolutie van radicalisering en gaat ze dieper in op de mechanismen die leiden tot extremisme.

OPPONENTEN IN VOLLE RADICALISERING

Voor de invulling van de leerstoel Willy Calewaert 2020 had Hind Fraihi een reeks minicolleges uitgewerkt over de groeiende polarisatie in onze samenleving. Op vier debatavonden zou de polarisatie vanuit vier verschillende hoeken bekeken worden. Helaas gooide de COVID-19-crisis roet in het eten en kon het programma niet doorgaan. Wat wel volgde waren vier columns die verschenen op de website van de lage landen. Samen met het gelijknamige essay zijn deze nu gebundeld in Antipode. Opponenten in volle radicalisering.

Hind Fraihi is hiermee niet aan haar proefstuk toe. Wie vertrouwd is met haar journalistiek werk bij Apache en haar columns bij De Tijd weet dat ze snedig en eloquent uit de hoek kan komen. In 2006 verscheen Undercover in Klein-Marokko, het verslag over haar undercover onderzoek naar moslimfundamentalisme in Molenbeek. En vorig jaar deed ze samen met Bas Bogaerts in Achter het schild van extreemrechts verslag van haar onderzoek naar de on- en offline microkosmos van extreemrechts. De geschikte persoon dus om een beschouwend werk over polarisatie en radicalisering te schrijven.

Antipode vangt aan met een aantal wezenlijke overpeinzingen over radicalisering en extremisme. Zonder radicale standpunten geen noodzakelijke maatschappelijke veranderingen. Belangrijke maatschappelijke verwezenlijkingen zoals algemeen stemrecht en gelijkheid tussen man en vrouw werden in een nog niet zo ver verleden als radicaal geklasseerd, terwijl deze nu als evident worden beschouwd. Pas wanneer radicale standpunten gemengd worden met woede, angst, onmacht en frustratie – emoties die welig tieren op sociale media –maken ze een extremistische cocktail. Komt daarbij dat de extremen elkaar voeden. De degout voor de andere versterkt de interne solidariteit en wordt nog eens opgepookt in de echokamers van het internet.

In het prikkelende essay Antipode buigt Hind Fraihi zich over de maatschappelijke evolutie van radicalisering en gaat ze dieper in op de mechanismen die leiden tot extremisme

Nieuwe voedingsbodem voor radicalisme

Met extreemrechts en moslimfundamentalisme waren we al langer vertrouwd, maar ook in de marge van de klimaatbeweging en de woke-beweging bestaat er een voedingsbodem voor extremisme. Als er iets is dat deze antipoden, deze tegenpolen, gemeen hebben, dan is het hun afkeer van mainstreammedia. De sneren naar de Lügenpresse zijn niet meer bij te houden.

Zijn de jaren ’30 dan terug? Niet echt. Het kan nooit kwaad om achteruit te kijken, maar dan kan je niet anders dan merken dat onze wereld vandaag een pak complexer is. Vrouwen, mensen van kleur en LGBTQIA+’ers zaten tijdens het interbellum nog onder de radar maar hebben nu terecht een volwaardige stem in de maatschappelijke debatten, net zoals de vertegenwoordigers van nieuwe maatschappelijke domeinen als de klimaatbeweging. Bovendien is de klassieke as tussen links en rechts ontoereikend om nieuwe groepen als de gele hesjes of de antivaxers een plaats te geven. Wie toch blijft vasthouden aan de binaire indeling tussen links en rechts gaat voorbij aan de complexiteit van deze bewegingen.

Wat deze groepen wel gemeen hebben is dat ze afwijken van de maatschappelijke norm die grotendeels bepaald wordt door een witte mannelijke elite. Als reactie plooien vele minderheidsgroepen zich terug op dat ene aspect van hun identiteit waar ze vroeger scheef voor bekeken werden. Hun anders-zijn wordt extra in de verf gezet en met vuur uitgedragen. Dit identitaire aspect zorgt al eens voor onderlinge botsingen. Zo kreeg de klimaatbeweging bijvoorbeeld het niet geheel onterechte verwijt te slikken dat ze zich als groen profileren maar in de praktijk vooral wit zijn. Maar ook de focus op symbooldossiers en de waan van de dag helpt niet echt bij het verwezenlijken van structurele oplossingen. Het maakt alleen maar dat de tegenovergestelde kampen zich dieper ingraven in de loopgraven van hun eigen gelijk.

Als reactie plooien vele minderheidsgroepen zich terug op dat ene aspect van hun identiteit waar ze vroeger scheef voor bekeken werden. Hun anders-zijn wordt extra in de verf gezet en met vuur uitgedragen

Dat de sociale media de aanjagers zijn van de groeiende polarisering valt niet te ontkennen. We worden via Facebook, Twitter en dergelijke overstelpt met een stortvloed aan clickbait. Aangezien deze sociale mediabedrijven met algoritmes handig inspelen op onze zoektocht naar zelfbevestiging, krijgen we alleen die berichten te zien die onze visie op de werkelijkheid bevestigen. Dat dit zorgt voor een gevaarlijke polarisering zal de aandeelhouders van deze bedrijven worst wezen. Zolang de winst maar gegarandeerd blijft.

Antipode heeft niet de pretentie de ultieme oplossing aan te reiken om de groeiende radicalisering onder handen te nemen, dat valt buiten het opzet van dit essay. Maar Hind Fraihi geeft er wel een aanzet toe. Om te voorkomen dat de oude en nieuwe antipoden zich laten verleiden tot extremistische actie zullen we volgens haar de voedingsbodem van hun radicale ideeën grondig en onbevangen moeten analyseren. De maatschappelijke uitdagingen die ervan aan de basis liggen zijn enorm. Alleen door deze te benoemen en te begrijpen, kunnen we ze adequaat bestrijden. Die focus is een opdracht voor ieder van ons.

Fraihi, Hind – Antipode. Opponenten in volle radicalisering, Uitgeverij VUBPRESS, 2022, 128 p.

Lees ook het interview van Tom Cools met Hind Fraihi.

Wil je de papieren versie van De Geus thuis ontvangen? klik hier voor meer informatie.