Een nieuwe vleugel voor het AfricaMuseum?

Een VN-expertengroep die racisme tegenover mensen van Afrikaanse herkomst bestudeert was in 2019 snoeihard in haar rapport over België. Zo drong ze erop aan dat de Belgische overheid zich excuseert voor de wreedheden uit het koloniaal verleden en leverde kritiek op het AfricaMuseum dat volgens hen niet ver genoeg zou gaan in het kaderen van dit koloniale verleden. Nu, twee jaar later, lijkt er met die kritiek weinig aangevangen.

DE BELGISCHE TRICOLORE HANGT OP SCHAAMROOD, ZOALS EEN VN-RAPPORT STELT

‘De inertie, de vrees of de onwil om het eigen koloniale verleden recht in de ogen te kijken sleept dus al decennia aan. Als burger kan ik alleen, samen met zovele anderen, hopen dat hierin snel verandering komt.’ Het is een citaat uit een artikel van Guy Vanthemsche (De feiten moeten kloppen, ook over Congo – De Standaard – 22 februari 2019).

‘Wat men ook denkt van het recente deskundigenverslag van de VN, België wordt hierin niet voorgesteld als een ergere kolonisator dan de anderen. België wordt echter wel bekritiseerd voor haar volkomen onvermogen om haar koloniale verleden onder ogen te zien.’ Het is een citaat uit een artikel van Amandine Lauro en Benoit Henriet (Geschiedschrijving vermag veel, maar kan niet alles: 10 misvattingen over de Belgische kolonisatie – Knack – 30 juni 2019).

Beide artikels waren in maart 2021 nog te vinden op de site van het AfricaMuseum en werden daar gepresenteerd als standpunten. Vreemd. De site brengt eveneens het interessante weetje dat de beeldengroep van Leopold II in het park niet onder hun bevoegdheid valt. Met alle sympathie maar wie nog wat verder rondneust op de site op zoek naar beleid en visie komt al gauw terecht in een slaapverwekkende toestand, een geur van mottenballen, een processie van Echternacht …

Hierbij twee jaar na de artikels in De Standaard en Knack een poging tot een short-cut, een dwarse oversteek over het ronde punt vlak voor het AfricaMuseum, een sprint in plaats van een surplace. Ineens een invuloefening voor de herinrichting van een complete museumvleugel naar keuze. Het is dringend. De Belgische tricolore hangt op schaamrood, zoals een VN-rapport stelt. De afgelopen jaren zijn in heel wat Europese steden herdenkingsmonumenten en musea voor verborgen koloniale geschiedenis en slavenhistoriek opgericht (Lissabon, Parijs, Nantes, Bordeaux, Liverpool, Amsterdam …). Tot voor 1830 waren er geen ‘Belgen’ betrokken bij de slavenhandel of toch? En Leopold II, roi-marchand, royaal schaakmeester-manipulator, was hij een uitzondering of past hij naadloos tussen andere Europese vorstenhuizen?

Onderstaande invuloefening hoort thuis in een cahier de brouillon of nog liever in een Atoma-schrift, waarbij de decors eindeloos kunnen wisselen. Om per decor een ander achterkantje geschiedenis voor de spots te schuiven. Licht en muziek laat ik over aan specialisten, maar mag ik toch een mengelmoes van klaagzangen in Yoruba, fado en flamenco, tambores, steelband en kamermuziek met harp en viool bepleiten? Om de blues niet te vergeten … Verf decors met brede strepen zoals in de botsauto’s, buiten de lijnen! Hierbij een schets van enkele decors van die nieuwe museumvleugel.

DECOR 10: 1890-1897

In Antwerpen laat Leopold II eenendertig duizend kilo ivoor veilen. De formele verkoper is de Caisse Hypothécaire Anversoise op de Meir, zijn Antwerpse bankier. Het is slechts de helft van de voorraad, de andere helft is afgeleid naar Liverpool. Antwerpen staat op het toppunt van zijn architecturale grandeur dankzij de koloniale haven. In Kongo heeft een zwaarbewapend leger na veertig maanden de ‘ivoor-oorlog’ gewonnen. Big business wordt rubber door de boomende markt van de auto-industrie. Het levert Leopold II de financiële armslag om een versnelling hoger te schakelen in zijn megalomane bouwprojecten in Brussel en Oostende. Het gebied van Kongo-Vrijstaat is ondertussen door militaire bezetting uitgebreid richting Angola. In de Britse pers verschijnen artikels over de barbaarse praktijken ten opzicht van de inheemse bevolking.

DECOR 11: 1897-1906

Tijdens de Wereldtentoonstelling in Tervuren worden tweehonderdzesenzeventig Kongolezen tentoongesteld. Een splinternieuwe elektrische tram verbindt Tervuren met de hoofdlocatie, het Jubelpark. Eind 1898 is de spoorlijn die het Kongolese binnenland verbindt met de Kongo-monding klaar. Deze is cruciaal voor de export. Bij de plechtige inhuldiging zijn Brussels burgemeester Buls en Anna Lippens, dochter van Hippolyte Lippens, voormalig burgemeester van Gent, uitgenodigd. In Antwerpen lossen ondertussen frequent fraaie Kongo-boten hun lading rubber, ivoor en mineralen. De Antwerpse haven is een wereldspeler voor diverse producten. En in Oostende wordt in 1900 de eerste steen gelegd voor de Venetiaanse gaanderijen. Een geheime tunnel verbindt het nabije koninklijk chalet met de Villa Carolina van de piepjonge minnares van de koning. Zij mag, met grote voorsprong, la plus grande horizontale van Parijs worden genoemd. Leopold II is ondertussen de grootste landeigenaar aan de Franse Rivièra geworden.

DECOR 12: 1906-1911

In 1906 wordt de ‘Union Minière‘ opgericht om de kopermijnen in Katanga uit te baten. Katanga is zes keer groter dan België. Ook de ontginning van tin en diamant wordt op grote schaal opgestart. Leopold II en de Société Génerale zijn de hoofdaandeelhouders. De socialistische volksvertegenwoordiger Emile Vandervelde houdt een toespraak waarin hij stelt dat de triomfbogen van de Cinquantaire rusten op afgehakte handen. In 1908 neemt de Belgische Staat Kongo-Vrijstaat van Leopold II over. De overname is een kluwen, een staaltje van royale manipulatie. In 1909 sterft Leopold II, op zijn sterfbed trouwt hij nog met zijn minnares. Zij erft een fortuin. In 1911 ondertekent de Belgische Staat een contract met Lever over de ontginning van palmolie, de basisgrondstof van zeep.

DECOR 13: 1960-1961

In juni 1960 wordt Congo onafhankelijk. De piepjonge Koning Boudewijn is present en krijgt van eerste minister Patrice Lumumba een speech over tachtig jaar kolonialisme gepresenteerd. Begin 1961 wordt Lumumba vermoord. Bij de moord zijn Belgische politiemannen fysiek aanwezig, zonder enige twijfel gedekt door hun superieuren. Over de betrokkenheid van de Belgische politieke en zakelijke elite zwijgen wij in alle talen. Oorverdovend. Al lang.
En à propos, wat ik nog vergat over de passende muziek bij de decors: liturgische gezangen in het Frans met een West-Vlaams accent, een draaiorgeltje uit de Marollen met op de achtergrond mitrailleurvuur, het hoort er voor mij allemaal bij … Ik laat het verder over aan theater- en decorbouwers, die er verstand van hebben.