Afschaffing levensbeschouwelijke vakken

Het regeerakkoord over levensbeschouwelijke vakken in het onderwijs dreigt een historische vergissing te worden. Terwijl het voorstel ogenschijnlijk streeft naar modernisering, resulteert het in de marginalisering van het vrijzinnig humanisme in het officieel onderwijs. Het vak niet-confessionele zedenleer (NCZ), dat momenteel 130 000 leerlingen bereikt met lessen in kritisch denken, vrij onderzoek en het opbouwen van een seculiere identiteit, staat op het punt grotendeels te verdwijnen. Terwijl de positie van het katholiek onderwijs als gesubsidieerde dominante levensbeschouwing behouden blijft en zelfs versterkt wordt.

Deze hervorming versterkt paradoxaal genoeg de levensbeschouwelijke segregatie in plaats van ze te verminderen. In het katholieke net, dat 70% van alle leerlingen bereikt, blijven de twee uren katholieke godsdienst onaangetast, terwijl in het officieel onderwijs alle levensbeschouwelijke vakken worden vervangen door een overkoepelend vak interlevensbeschouwelijke dialoog (ILD). Dit nieuwe vak moet acht verschillende levensbeschouwingen behandelen én ruimte bieden voor dialoog. In de praktijk betekent dit dat er nauwelijks tijd overblijft voor diepgaande verkenning van de eigen levensbeschouwelijke identiteit.

Hiermee dreigt een onderwijssysteem, dat sinds 1958 garant staat voor levensbeschouwelijk pluralisme, terug te keren naar een tijd van ongelijke berechtiging en beperkte keuzevrijheid.

De mogelijke afschaffing van het vak NCZ is het meest pijnlijke gevolg voor de vrijzinnig humanistische gemeenschap. Maar er zijn ook nog andere redenen die voor het behoud van de levensbeschouwelijke vakken pleiten. Zo vormen ze een dam tegen extremistische interpretaties van geloofsinhouden. In het gezamenlijke charter dat alle inspecteurs van alle levensbeschouwelijke vakken ondertekenen, staat als eerste opdracht te waarborgen dat alle inhoudelijke aspecten van alle erkende levensbeschouwingen verankerd zijn in de fundamentele mensenrechten. Deze inspecteurs-adviseurs werken vanuit een kader dat steunt op het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, de rechten van het kind, de Belgische grondwettelijke vrijheden en het VN-verdrag tegen discriminatie op basis van geloof of overtuiging. Een sterk juridisch fundament waardoor net de levensbeschouwelijke vakken in het bijzonder bijdragen aan een democratische en verdraagzame samenleving.

Bovendien is het GO! al jaren bezig met het opzetten van een doordacht systeem van interlevensbeschouwelijke dialoog. In 2013 werd dit verankerd in alle leerplannen door interlevensbeschouwelijke competenties (ILC). Vanuit deze ILC’s heeft het GO! een officieel leerplan ILD uitgewerkt dat resulteerde in een uniek 50-50 model: de helft van de tijd gaat naar de eigen levensbeschouwing, de andere helft naar dialoog en levensbeschouwelijke geletterdheid. Dit model, momenteel verplicht in de derde graad en klaar voor uitbreiding naar andere niveaus, weerlegt niet alleen het argument van ‘gesegregeerde klasjes’, maar biedt ook een wetenschappelijk onderbouwd antwoord op hedendaagse uitdagingen zoals toxische polarisatie.

Het voorstel om de huidige 50-50-verdeling te vervangen door een systeem van 100% ILD ondermijnt echter een essentieel principe voor dialoog: je moet eerst een stevige kennis en begrip hebben van je eigen levensbeschouwing voordat je op een betekenisvolle manier in gesprek kunt gaan met anderen. Zoals mijn collega Mark Saey opmerkt, is dialoog pas vruchtbaar wanneer deze gebaseerd is op inzicht in je eigen wereldbeeld en het besef en kennis dat de eigen levensbeschouwing ook intern getuigd van een enorme diversiteit. Het huidige model biedt leerlingen de kans om deze basis te leggen, door reflectie en verdieping binnen de context van hun eigen levensbeschouwelijke identiteit. Zonder deze fundering dreigt de dialoog oppervlakkig en vrijblijvend te blijven, een kritiek die Saey onderbouwt met de woorden: ‘Interlevensbeschouwelijke dialoog zonder begrip van de eigen levensbeschouwing verwordt tot een uitwisseling van meningen zonder diepgang, wat polarisatie eerder kan versterken dan verminderen’.

Je moet eerst een stevige kennis en begrip hebben van je eigen levensbeschouwing voordat je op een betekenisvolle manier in gesprek kunt gaan met anderen

In de huidige vorm leren jongeren dieper nadenken over hun eigen levensbeschouwing, inclusief alle nuances en verscheidenheid daarbinnen. Dit is goud waard: het helpt hen niet alleen om vooroordelen over anderen te vermijden, maar maakt ook echte, respectvolle gesprekken mogelijk. De huidige balans tussen eigen identiteit verkennen en in dialoog gaan is zoals een dans – beide partners zijn nodig om de beweging mooi te maken. Waarom behouden we dit niet?

Als we willen dat onze jongeren straks stevig in hun schoenen staan tegenover extremisme en polarisatie, moeten we deze balans behouden. Een keuze voor een volledig ILD-model leidt daarentegen tot een dubbel verlies: ten eerste wordt een grondige kennis van de eigen levensbeschouwing onmogelijk, en ten tweede is juist die kennis een essentiële voorwaarde om een interlevensbeschouwelijke dialoog aan te gaan. Hierdoor ondermijnt een volledig ILD-model zowel de opzet als het doel ervan. Want alleen wie zichzelf goed kent en tegelijk nieuwsgierig blijft naar anderen, kan echt bijdragen aan een samenleving waarin verschillende overtuigingen vreedzaam samenleven. Enkel interlevensbeschouwelijke dialoog is als dansen zonder eerst de passen te leren – het werkt simpelweg niet.

Over de auteur:

Kurt Beckers

Een artikel uit: editie Januari 2025

Misschien bent u ook geïnteresseerd in…

Euthanasie Franky Bussche De Geus

Plakkaat: Euthanasie, ooit mogelijk voor verworven wilsonbekwaamheid?

Januari 2020 | 5 minuten

Hoog tijd om de euthanasiewet uit te breiden zodat euthanasie ook mogelijk wordt bij verworven wilsonbekwaamheid (bijvoorbeeld bij dementie). Tegenstanders van die uitbreiding moeten dringend hun paternalistische reflex opzij zetten.

De Geus_Katleen Gabriëls_corona-app

Filosofie: het ideale handvat

Oktober 2020 | 5 minuten

De coronacrisis maakte het ‘nut’ van filosofie heel concreet. Van de corona-app tot triage op Intensive Care: toegepaste ethiek stond centraal in het publieke debat. Hoog tijd om het belang van filosofie ook systematisch in het onderwijs te erkennen.

Een nieuwe vleugel voor het AfricaMuseum?

Juli 2021 | 5 minuten

Twee jaar nadat een VN-expertengroep in 2019 een hard rapport publiceerde, dat stelt dat het AfricaMuseum het koloniale verleden te weinig kadert, lijkt er met die kritiek weinig aangevangen.