Laat ik me ontdopen of niet?

Een kerkuittreding, in de volksmond gekend als ontdopen, is een vraag die zich natuurlijk enkel stelt voor zij die (katholiek) gedoopt zijn. In de meeste gevallen gebeurt het doopsel op zeer jonge leeftijd, zonder dat men dit zelf bewust heeft meegemaakt, laat staan ervoor de toestemming kon geven. Eens volwassen kan men zich afvragen of dit wel is wat men zelf wou. Omdat men niet gelooft, of omdat men niet langer wil behoren tot het instituut omwille van bepaalde gebeurtenissen, of om nog andere redenen. Hoe kan men zich dan laten ontdopen en wat zijn daarvan de gevolgen voor de kerk?

Waarom ben ik eigenlijk gedoopt? Vanuit gewoonte of familiale traditie, oprecht geloof, de behoefte van mijn ouders om opgenomen te worden in een gemeenschap of de schrik om wat er na de dood misschien toch zou kunnen zijn? Vanuit een ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ houding, er moest maar eens iets zijn na de dood. Dan wil je als ouder er natuurlijk ook alles aan doen dat het ‘daar’ ook goedkomt. Of zou het dan toch de druk van mijn grootouders zijn geweest? De andere overgangsmomenten (denk aan huwelijk en afscheid) hebben ze al lang losgelaten qua katholieke verwachtingen.

Maar hier sta ik dan, zovele jaren later. Laat ik me nu nog ontdopen of laat ik me nu vooral ontdopen met alles wat zich afspeelt in en rond het instituut ‘de kerk’? Om die vraag te beantwoorden stel ik me nog andere vragen: hoe denk ik over dingen en maakt dat dan deel uit van wie ik ben? Hoe consequent moet mijn leven zijn en wie bepaalt dat eigenlijk?

EEN MENING VORMEN

We worden de laatste tijd met veel situaties geconfronteerd die ons ertoe aanzetten ons af te vragen wie we zijn en hoe we naar de dingen kijken. Je mening wordt niet altijd expliciet gevraagd, maar de wereld nodigt wel uit om zelf na te denken over waar je staat en hoe je over sommige zaken denkt. Soms lijkt het wel alsof we over alles een mening moeten hebben en alsof alles een keuze is. Het gaat dan meestal over een strijd tussen twee mogelijkheden, voor of tegen, in of uit. Van de grote uitdagingen en problemen in de wereld tot de meer alledaagse zaken die we op onze weg tegenkomen.

Wat vind ik bijvoorbeeld van migratie, hoe denk ik over armoede of de klimaatverandering, wat met de betaalbaarheid van pensioenen? Wil ik daar allemaal over nadenken en zelf een mening vormen? Durf ik genuanceerd te zijn, breder te kijken en te zoeken naar meer uitleg of hanteer ik liever korte uitspraken die voor mij goed aanvoelen? Geef ik emotie een plaats, laat ik het denken én het voelen toe? En heb ik dan de behoefte om mijn mening te uiten? Om er iets mee te doen? Heeft mijn denken dan ook gevolgen voor mijn handelen?

Geen paniek, hier volgt geen waardeoordeel of directe oproep tot actie. Wat je doet met je eigen meningen en hoever je wil gaan in je handelen, is volledig aan jou. Jij bent hierin zelf de baas en hebt daarover geen verantwoording af te leggen.

WAT IS EEN KERKUITTREDING PRECIES?

Nu terug naar de kerkuittreding. Volgens het geloof wordt je met het doopsel opgenomen in de gelovige gemeenschap. Anderen, je ouders, zetten die stap voor jou. Voor de geloofsleer en vanuit de kerk is die stap onomkeerbaar. Je bent volgens de katholieke kerk na een doopritueel voor altijd lid van hun gemeenschap. Je laten ontdopen is vanuit die logica dan ook vooral een symbolische daad, een administratieve voetnoot waarmee je laat weten dat je niet meer deel wil uitmaken van de katholieke geloofsgemeenschap. Dit kan belangrijk zijn voor jou, maar heeft momenteel geen echte gevolgen binnen het instituut van de kerk. Voor hen blijf je technisch gezien altijd lid van hun gemeenschap. Men schrapt niet eens letterlijk jouw naam, maar plaatst er slechts een kruisje naast of extra lijntje onder.

Hierbij dringt zicht de vraag op hoe dit zich verhoudt met ons recht op privacy. Het recht om echt vergeten te worden betekent meer dan enkel een kruisje of extra lijntje toevoegen in het doopregister. Het gebruik van de Europese wetgeving General Data Protection Regulation (GDPR), bedoeld om de privacy van burgers beter te beschermen, kan hierbij een volgende stap zijn en de kerk dwingen anders om te gaan met hun (klassieke) doopregisters en registratie. Het laatste woord hierover is nog niet gesproken.

HEEFT ONTDOPEN EEN EFFECT VOOR DE KERK?

Het katholicisme is een van de erkende levensbeschouwingen in België, net zoals het vrijzinnig humanisme, en ontvangt hiervoor gelden van de overheid. Ons land is op vele vlakken complex en ook op het vlak van de financiering van levensbeschouwingen is dat niet anders. Iedere erkende levensbeschouwing wordt op een andere manier vanuit de overheid (financieel) ondersteund en dit gebeurt zeker niet gelijkwaardig.

Zo staat de (financiële) ondersteuning van de katholieke kerk door onze overheden los van het aantal gelovigen. Hun subsidies worden immers bepaald op basis van het aantal inwoners van een parochie, gelovig of niet. Voor de overige erkende levensbeschouwingen gelden heel andere criteria. Daarop ingaan wordt te complex voor dit betoog, maar weet dat de katholieke kerk gefinancierd wordt op basis van het aantal inwoners per parochie en niet op basis van het aantal affectief gelovigen (gedoopte mensen). Je laten ontdopen heeft dus op dit moment geen enkele invloed op de subsidiëring van de kerk.

Deze manieren van financieren is echter niet gebeiteld in steen. Er zijn veel mogelijke manieren om de financiering van levensbeschouwingen in te richten. Zo kan de overheid opteren voor een gelijkwaardiger systemen met een evenredige verdeling van de middelen, of eventueel wel rekening houden met het aantal geregistreerde geloofsaanhangers. Dit zou dan voor de katholieke kerk kunnen gebaseerd worden op het doopregister.

HEEFT ONTDOPEN DAN ZIN?

Het antwoord op die vraag ligt voor een vrijzinnig humanist bij jezelf. Hoe belangrijk, hoe zinvol is dit voor jou? Is het gedoopt zijn een deel van jouw geschiedenis, van wie je bent, een stukje van je verleden dat niet meer zo relevant is? Of is dit voor jou net wel belangrijk, iets dat je niet meer wil zijn? Of misschien nog breder: zie je de kerkuittreding als een boodschap, een signaal dat je wil geven? Velen die vaak al niet meer echt dicht bij de kerk(gemeenschap) staan, willen nu ook actief de stap zetten om echt te laten weten dat ze er geen deel meer van willen zijn.

Er is geen juist antwoord, enkel dat wat voor jou goed voelt en waaruit je behoeften voortvloeien.

HOE MOET DAT DAN?

Wie kiest voor een kerkuittreding, maar niet weet hoe dat precies moet kan hierover uitleg vinden op de website van het Humanistisch Verbond (www.humanistischverbond.be/dienstverlening/kerkuittreding). Je kan er een standaardbrief vinden die je kan overnemen en opsturen naar het bisdom waar je ouders/voogd woonde ten tijde van je geboorte. Er is zelfs een gebruiksvriendelijke app (ontdopen.be) waarmee je rechtstreeks online je kan laten ontdopen.